THEOPHYLIN HOẶC DẪN CHẤT LÀ GÌ , CÔNG DỤNG, CÁCH PHỐI HỢP , TƯƠNG TÁC, CHÚ Ý SỬ DỤNG

Dẫn chất xanthin, giãn phế quản và hồi sức hô hấp

CÁC THUỐC TRONG NHÓM

AMINOPHYLLIN dung dịch tiêm 25 mg/mL; dung dịch tiêm tĩnh mạch 4,8%
Aminophylline dung dịch tiêm 25 mg/mL
Diaphyllin dung dịch tiêm tĩnh mạch 4,8% x 5mL
THEOPHYLLIN nang 100 mg ; 200 mg ; siro 1% x 200 mL ; viên nén 100 mg; 175 mg; viên nén giải phóng chậm 100 mg
Asmacort viên nén 65mg (phối hợp với dexamethason và phenobarbital)
Dilatrane nang 100 mg ; 200 mg ; siro 1% x 200 mL
Theolair LP viên nén 100 mg; 175 mg
Theostat viên nén giải phóng chậm 100 mg
CHÚ Ý KHI CHỈ ĐỊNH THUỐC

Cân nhắc nguy cơ/ lợi ích: mức độ 3

Thời kỳ cho con bú: Theophylin qua được sữa; trẻ em bú sữa sẽ nhận được 10% đến 15% liều dùng của người mẹ, nên có thể bị kích thích và mất ngủ.
Trẻ em: Theophylin có phạm vi điều trị hẹp và tai biến quá liều hay gặp là tăng kích thích, vật vã, co giật, nôn, có thể để lại những di chứng thần kinh vĩnh viễn. Tránh dùng cho trẻ dưới 30 tháng tuổi, trừ trường hợp dùng để dự phòng cơn ngừng thở nguyên phát của trẻ sơ sinh thiếu tháng.
Các trường hợp khác: Quá mẫn với theophylin.

Thận trọng: mức độ 2

Ăn uống - rượu: Khi ngộ độc rượu, nửa đời của theophylin sẽ tăng do ức chế enzym.
Thời kỳ mang thai: Có thể dùng theophylin cho người mang thai, nhưng nếu dùng ở cuối thai kỳ, có thể thấy nhịp tim nhanh, kích thích ở trẻ mới sinh.
Phì đại tuyến tiền liệt; u tuyến tiền liệt: Nguy cơ bí tiểu tiện.

Cần theo dõi: mức độ 1

Động kinh: Do nguy cơ co giật khi quá liều

Tăng năng tuyến giáp: Do rối loạn tim mạch (nhịp tim nhanh) khi quá liều.
Suy tim: Suy tim làm tăng nửa đời và làm giảm tốc độ đào thải theophylin, vì vậy cần giảm liều.
Suy mạch vành: Do rối loạn tim mạch (nhịp tim nhanh) khi quá liều.
Suy gan: Theophylin chuyển hoá ở gan (khử metyl và oxy hoá, chủ yếu tạo thành acid dimethyl 1 - 3 uric). Cần lưu ý đến tình trạng chức năng gan để ấn định liều lượng.
Suy thận: Suy thận đòi hỏi phải giảm liều lượng để tránh nguy cơ quá liều.
Người bệnh cao tuổi: Cần theo dõi điều trị chính xác, vì phạm vi điều trị hẹp và nguy cơ tăng các tác dụng phụ.
Loét dạ dày - tá tràng; viêm dạ dày: ở động vật, theophylin kích thích tiết dịch vị. Dùng thuốc này cho người loét dạ dày phải thận trọng.
TƯƠNG TÁC THUỐC

Cân nhắc nguy cơ/ lợi ích: mức độ 3

Acyclovir
Phân tích: Phối hợp với acyclovir, nồng độ theophylin trong huyết tương tăng lên, làm tăng tác dụng dược lý và các tác dụng phụ. Có thể là acyclovir đã ức chế sự chuyển hoá oxy hoá của theophylin.
Xử lý: Theo dõi chặt nồng độ theophylin trong huyết tương và các tác dụng phụ có thể xảy ra ở người bệnh khi dùng đồng thời với acyclovir. Nếu cần thì hiệu chỉnh liều dùng theophylin.
Adenosin
Phân tích: Theophylin với các tác dụng của adenosin trên tim mạch cơ chế chưa rõ, nhưng người ta biết là theophylin đối kháng với thụ thể của adenosin.
Xử lý: Do hiệu quả của adenosin dùng với liều tiêu chuẩn trên điều trị nhịp nhanh thất bị giảm, nên cần đánh giá đáp ứng với thuốc và nếu cần phải dùng với liều cao hơn.
Disulfiram
Phân tích: Disulfiram làm tăng tác dụng dược lý và độc tính của theophylin thông qua việc ức chế quá trình hydroxyl hoá và khử methyl trong chuyển hoá theophylin.
Xử lý: Với người bệnh đang dùng theophylin, khi bắt đầu dùng và khi thôi dùng disulfiram, phải theo dõi nồng độ theophylin trong huyết tương và sự giảm tác dụng của theophylin. Cần điều chỉnh lại liều lượng theophylin.

Hormon tuyến giáp
Phân tích: ở người bệnh thiểu năng tuyến giáp, thường có hiện tượng giảm độ thanh lọc theophylin. Sự thanh lọc này trở về mức độ thường khi chức năng tuyến giáp bình thường hoá trở lại. Có mối tương quan dương tính giữa nồng độ thyroxin trong huyết tương với sự thanh lọc theophylin. Những người bệnh tăng năng hoặc giảm năng tuyến giáp đều bị ảnh hưởng của sự thanh lọc theophylin.
Xử lý: Đưa chức năng tuyến giáp trở về bình thường là cần để kiểm soát được sự thanh lọc theophylin. Theo dõi nồng độ theophylin và hiệu chỉnh liều nếu cần.
Macrolid

Phân tích: Tăng nồng độ theophylin trong máu, kèm nguy cơ quá liều, nhất là ở trẻ em (chưa có tài liệu viết về spiramycin, roxithromycin, clarithromycin, azithromycin, midecamycin, dirithromycin).
Xử lý: Hiệu chỉnh liều lượng theo kết quả định lượng theophylin. Nếu không, phải thay đổi kháng sinh.
Than hoạt tính
Phân tích: Than hoạt tính làm giảm sự hấp thụ nhiều loại thuốc, cụ thể như theophylin và còn có khả năng “loại bớt” các thuốc đó ra khỏi tuần hoàn. Tuỳ bệnh cảnh, điều này có thể làm giảm hiệu quả hoặc giảm độc tính của thuốc.
Xử lý: Trong nhiễm độc, dùng 30-100g than hoạt càng sớm càng tốt. Nếu đầy hơi, tiêu chảy mà có dùng theophylin, thay than hoạt bằng thuốc khác.
Thuốc giãn cơ không khử cực
Phân tích: Tác dụng giữa loại thuốc này với theophylin có đối kháng.
Xử lý: Khi dùng phối hợp với theophylin, cần phải dùng các thuốc giãn cơ không khử cực với liều cao hơn bình thường.
Thuốc kháng giáp trạng (thioamin)
Phân tích: Dùng cùng với theophylin, thuốc kháng giáp trạng có ảnh hưởng đến sự thanh lọc của thuốc này. Cơ chế: do sự thanh lọc theophylin tăng ở người bệnh tăng năng tuyến giáp. Khi chức năng tuyến giáp trở về mức bình thường, sự thanh lọc cũng trở lại giá trị thường lệ. Có mối tương quan dương tính giữa nồng độ thyroxin trong huyết tương với độ thanh lọc theophylin.
Xử lý: Đưa chức năng tuyến giáp về trạng thái bình thường là điều cơ bản để kiểm soát sự thanh lọc theophylin. Theo dõi nồng độ theophylin trong huyết tương, để hiệu chỉnh liều nếu cần.
Thuốc ngừa thai uống
Phân tích: Thuốc ngừa thai dùng đường uống làm giảm sự thoái biến oxy hoá của theophylin thông qua cytochrom P448. Do đó có thể xảy ra trường hợp ngộ độc theophylin do giảm thải thuốc.
Xử lý: Đối với người bệnh dùng đồng thời hai thuốc này, phải theo dõi về lâm sàng và định kỳ định lượng theophylin trong huyết thanh. Hiệu chỉnh lại liều theophylin nếu cần.
Ritonavir
Phân tích: Giảm diện tích dưới đường cong (AUC) của theophylin, kèm theo giảm hiệu quả điều trị.
Xử lý: Định lượng đều đặn theophylin trong huyết tương, và nếu cần, tăng liều lượng.
Viloxazin
Phân tích: Nguy cơ tăng nồng độ theophylin trong huyết thanh do giảm dị hoá theophylin ở gan.
Xử lý: Tăng cường theo dõi lâm sàng và theo dõi đặc biệt nồng độ theophylin trong máu. Hiệu chỉnh liều lượng theophylin khi cần, nếu điều trị bằng viloxazin không thể ngừng hay thay đổi được. Dấu hiệu lâm sàng về nhiễm độc theophylin gồm có: buồn nôn, nôn, đau vùng thượng vị; nhức đầu, kích thích, mất ngủ; nhịp tim nhanh. Co giật thường là một dấu hiệu khẳng định nhiễm độc, nhưng cũng có thể là dấu hiệu đầu tiên (đặc biệt với trẻ em). Khuyên người bệnh gặp lại bác sĩ khi thấy dấu hiệu nhiễm độc. Cần nhớ theophylin là thuốc có phạm vi điều trị hẹp.

Tương tác cần thận trọng: mức độ 2

Alopurinol hoặc dẫn chất
Phân tích: Điều trị bằng alopurinol liều cao (ít nhất 600 mg/ ngày) cùng với theophylin gây giảm độ thanh lọc theophylin qua thận, và tăng nồng độ theophylin trong huyết thanh.
Xử lý: Cần theo dõi chặt nồng độ theophylin trong huyết thanh và dựa vào đó, hiệu chỉnh liều lượng. Các dấu hiệu ngộ độc theophylin trên lâm sàng gồm: buồn nôn, nôn, đau thượng vị; nhức đầu, trường hợp kích thích mất ngủ; nhịp tim nhanh. Co giật thường là dấu hiệu khẳng định ngộ độc thuốc này, nhưng cũng có thể là dấu hiệu đầu tiên (đặc biệt ở trẻ em). Khuyên người bệnh gặp lại bác sĩ khi thấy dấu hiệu ngộ độc. Cần nhớ theophylin là thuốc có phạm vi điều trị hẹp.
Amantadin hoặc thuốc tương tự
Phân tích: Cần thận trọng trong phối hợp amantadin với các thuốc kích thích tâm thần, nhằm tránh các tác dụng hưng thần kiểu kích động, mất ngủ, thậm chí loạn nhịp tim.

Xử lý: Cần thận trọng và cảnh giác với phối hợp thuốc này, cần chuyển các nhận xét đến các Trung tâm cảnh giác thuốc.
Barbituric; carbamazepin; phenytoin; primidon hoặc dẫn chất; rifampicin
Phân tích: Phối hợp với một thuốc cảm ứng enzym như kể trên. Sau 10 đến 12 ngày, chất cảm ứng kích thích chuyển hoá theophylin ở gan, làm giảm nồng độ theophylin trong huyết tương và do đó làm giảm tác dụng điều trị.
Benzodiazepin
Phân tích: Theophylin đối kháng với tác dụng an thần của các benzodiazepin. Tác dụng đối kháng này có thể là do cạnh tranh liên kết với các thụ thể adenosin ở trong não.
Xử lý: Theo dõi tình trạng người bệnh trên lâm sàng và hiệu chỉnh liều của benzodiazepin nếu cần.
Diltiazem; mexiletin
Phân tích: Tương tác còn đang tranh luận. Hình như mexiletin và diltiazem có thể làm giảm thanh lọc và tăng nửa đời của theophylin.
Xử lý: Cần cảnh giác. Dù ý nghĩa lâm sàng của tương tác không thật quan trọng, nhưng nửa đời của theophylin có thể tăng lên. Nếu điều trị dài ngày, phải theo dõi nồng độ theophylin trong huyết thanh, và chuyển các nhận xét đến Trung tâm cảnh giác thuốc.
Fluvoxamin
Phân tích: Fluvoxamin ức chế chuyển hoá theophylin ở gan, có thể gây ra quá liều. Tương tác dược động học về chuyển hoá thuốc.
Xử lý: Theo dõi lâm sàng, nếu cần kiểm tra nồng độ theophylin trong máu, và hiệu chỉnh liều lượng trong và sau khi điều trị với fluvoxamin.

Lansoprazol
Phân tích: Tương tác dược động học. Cần thận trọng với những thuốc bị chuyển hoá bởi cytochrom P450, vì có nguy cơ giảm hoạt tính của chúng do lansoprazol gây cảm ứng enzym, có thể dẫn tới thất bại trong điều trị.
Xử lý: Lansoprazol là thuốc tương đối mới, nên còn thiếu những nhận xét lâm sàng. Có thể xảy ra những tương tác, và nên chuyển những nhận xét lâm sàng đến Trung tâm cảnh giác thuốc. Hiệu chỉnh liều lượng theo nồng độ theophylin trong máu khi bắt đầu và khi ngừng điều trị với lansoprazol. Xem xét nguy cơ trong bối cảnh điều trị cụ thể và thông báo cho người bệnh biết. Khuyên người bệnh đến khám lại, nếu không đỡ.
Lithi
Phân tích: Tương tác dược động học. Tăng đào thải lithi qua nước tiểu.
Xử lý: Theo dõi lâm sàng. Nếu cần, điều chỉnh liều lượng theo nồng độ lithi trong máu.
Nicotin
Phân tích: Nicotin gây cảm ứng enzym; vì vậy có thể kích thích chuyển hoá một số chất, và làm giảm hiệu quả điều trị.
Xử lý: Cần cảnh giác với những thuốc có phạm vi điều trị hẹp trong khi điều trị bằng nicotin, và nếu cần xem lại liều lượng trong và sau khi điều trị. Cần nhớ cảm ứng enzym là một hiện tượng chỉ xuất hiện sau khoảng 10 ngày, khác với ức chế enzym là hiện tượng tức thì.
Nilutamid; verapamil
Phân tích: Có thể do tác dụng ức chế enzym của thuốc phối hợp, mà có nguy cơ quá liều theophylin.
Xử lý: Theo dõi lâm sàng và sinh học (đo nồng độ theophylin trong huyết thanh). Hiệu chỉnh liều lượng theo các kết quả lâm sàng và / hoặc sinh học. Khuyên người bệnh gặp lại bác sĩ nếu thấy dấu hiệu ngộ độc theophylin (buồn nôn, nôn, nhịp tim nhanh, nhức đầu, nguy cơ co giật).
Quinolon; sparfloxacin

Phân tích: Tăng nửa đời của theophylin, có thể do ức chế cạnh tranh ở vị trí liên kết trên cytochrom P450 (đặc biệt với ciprofloxacin, enoxacin, norfloxacin và pefloxacin). Tăng nồng độ trong huyết thanh và tăng độc tính với thần kinh của xanthin.
Xử lý: Theo dõi lâm sàng, và nếu cần hiệu chỉnh liều lượng theo nồng độ theophylin trong huyết thanh, trong khi điều trị và khi ngừng điều trị với các quinolon đã kể trên. Cũng có thể, tùy theo nguy cơ quá liều theophylin mà thay đổi chiến lược điều trị bằng kháng sinh.
Ticlopidin
Phân tích: Tương tác dược động học về đào thải thuốc. Tăng nồng độ theophylin trong máu. Nguy cơ quá liều do giảm độ thanh lọc theophylin ở huyết tương.
Xử lý: Nguy cơ quá liều. Hiệu chỉnh lại liều theo nồng độ theophylin hữu hiệu trong máu. Nồng độ này nằm trong khoảng 5 đến 15 mg/lít. Dựa trên kết quả phòng thí nghiệm đo được để hiệu chỉnh liều lượng. Cần nhắc lại những dấu hiệu lâm sàng về quá liều theophylin ở người lớn là: co giật, sốt cao, ngừng tim; ở trẻ em là: kích động, nói nhiều, lú lẫn, nôn liên tiếp, sốt cao, nhịp tim nhanh, rung thất, co giật, hạ huyết áp, rối loạn hô hấp, sau đó suy hô hấp.
Thuốc chẹn beta; sotalol
Phân tích: Theophylin và các dẫn chất ức chế enzym phosphodiesterase dẫn đến kích thích các thụ thể beta adrenergic, do đó có thể gây tác dụng đối kháng.
Xử lý: Theo dõi những tác dụng đối kháng có thể xảy ra lúc bắt đầu, trong khi và khi ngừng điều trị. Tương tác này đã được mô tả nhưng còn cần thêm tài liệu. Chuyển về Trung tâm cảnh giác thuốc những nhận xét thu được.
Thuốc chống loét kháng H2 typ cimetidin
Phân tích: Cimetidin là chất ức chế các enzym oxydase của gan (cytochrom P450) chịu trách nhiệm chuyển hoá một số thuốc. Ngoài ra, còn làm giảm lưu lượng máu qua gan. Do đó, nồng độ một số thuốc trong huyết tương tăng lên (có nguy cơ quá liều). Do ức chế được một số chuyển hóa sinh học, cimetidin phong bế một số cơ chế giải độc.
Xử lý: Theophylin là thuốc có phạm vi điều trị hẹp; khi ức chế chuyển hoá của nó dẫn đến nguy cơ quá liều. Phải tăng cường theo dõi nồng độ thuốc trong huyết tương khi dấu hiệu quá liều xuất hiện, hoặc phải đổi thuốc chống loét. Những dấu hiệu lâm sàng khi quá liều theophylin ở người lớn là: co giật, sốt cao, ngừng tim; ở trẻ em là: vật vã, nói nhiều, lú lẫn tâm thần, nôn liên tục, sốt cao, nhịp tim nhanh, rung thất, co giật, hạ huyết áp, rối loạn hô hấp, thở nhiều sau đó suy hô hấp.
Thuốc cường giao cảm beta
Phân tích: Tăng các tác dụng hưng thần, có thể dẫn đến kích động, mất ngủ, và hiếm hơn là co giật và loạn nhịp tim.
Xử lý: Nếu cần phối hợp thuốc, chủ yếu phải theo dõi lâm sàng. Đánh giá nguy cơ theo dạng bào chế của thuốc.
Thuốc gây mê bay hơi chứa halogen
Phân tích: Tăng nguy cơ loạn nhịp tim, đặc biệt với halothan.
Xử lý: Phối hợp thuốc này được thực hiện ở cơ sở bệnh viện. Nhắc nhở người bệnh thông báo cho bác sĩ gây mê những thuốc mình dùng. Bác sĩ gây mê phải lưu ý nguy cơ này và phải theo dõi nhịp tim người bệnh.
Thuốc gây mê các loại

Phân tích: Tăng tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương, kéo theo tăng tác dụng an thần.
Xử lý: Khuyên người bệnh sắp phẫu thuật thông báo cho bác sĩ gây mê những thứ thuốc mình dùng.
Vaccin sống giảm độc lực
Phân tích: Có thể có tương tác đặc hiệu với vaccin chống cúm. Cơ chế tác dụng cần được xác nhận về mặt sinh hoá và dược động học của chuyển hoá theophylin. Mặc dầu còn tranh luận về tương tác này, người ta cho rằng vaccin chống cúm làm giảm đào thải các thuốc bị cytochrom P450 chuyển hoá ở gan, và làm tăng nồng độ và nửa đời của theophylin và các dẫn chất trong huyết thanh. Cũng có ý kiến cho rằng tương tác này không xảy ra với các vaccin có độ tinh khiết cao, làm cho ta nghĩ đến vai trò của một tạp chất nào đó trong một số vaccin.
Xử lý: Như vậy, cần phải thận trọng nếu phải tiến hành điều trị song song hai thuốc này, mặc dầu chưa có tai biến điều trị thực sự nào được công bố trên y văn. Với sự hiểu biết hiện tại của chúng ta, có thể có hai thái độ: Giảm liều theophylin khoảng 50% trong 24 giờ sau khi tiêm; chủng hướng tới dùng các vaccin có độ tinh khiết cao. Nếu những thay đổi dược động học của thuốc biểu thị ra những dấu hiệu ngộ độc trên lâm sàng, nên chuyển các nhận xét về Trung tâm cảnh giác thuốc.

Tương tác cần theo dõi: mức độ 1

Tacrin
Phân tích: Tương tác dược động học, làm giảm độ thanh lọc theophylin trong huyết tương, kéo theo nguy cơ quá liều.
Xử lý: Nếu cần phối hợp thuốc, phải theo dõi nồng độ theophylin trong máu và giảm liều lượng theophylin. Phải theo dõi lâm sàng.
Thuốc chống nấm dẫn xuất imidazol
Phân tích: Trong các thuốc chống nấm dẫn chất của imidazol, chỉ có fluconazol được ghi nhận là làm giảm độ thanh lọc theophylin. Tương tác dược động học.
Xử lý: Nếu cần phối hợp thuốc, phải lưu ý đến tương tác này trước khi kê đơn theophylin, và phải hiệu chỉnh lại liều lượng trong và sau khi điều trị. Theo dõi lâm sàng và sinh học (đo nồng độ theophylin trong máu).

EBOOK TƯƠNG TÁC THUỐC - BỘ Y TẾ