SALICYLAT (dẫn chất) LÀ GÌ , CÔNG DỤNG, CÁCH PHỐI HỢP , TƯƠNG TÁC, CHÚ Ý SỬ DỤNG

Thuốc giảm đau, hạ sốt, chống viêm ở liều cao, mà thuốc đầu nhóm là aspirin

CÁC THUỐC TRONG NHÓM

ACID ACETYL SALICYLIC
Alka-Seltzer viên nén sủi bọt 324 mg
Aspirin Domesco viên bao tan ở ruột 81 mg
Aspirin pH8 viên bao tan ở ruột 500 mg
GLYCOL SALICYLAT
Salonpas, Gel-patch cao dán 1,25%
LYSIN ACETYL SALICYLAT bột pha dung dịch uống 500 mg; 100 mg; 1000 mg
Aspegic bột pha dung dịch uống 500 mg
Aspegic bột pha dung dịch uống 100 mg
Aspegic bột pha dung dịch uống 1000 mg
METHYL SALICYLAT
Deep Heat- kem bôi da
Salonpas cao dán
Salonpas gel
Salonpas liniment
SALICYLIC ACID dung dịch nhỏ mắt 0,1%
Betnovate-S kem bôi da 3% phối hợp với betamethason
Sophtal dung dịch nhỏ mắt 0,1% x 10 mL
CHÚ Ý KHI CHỈ ĐỊNH THUỐC

Chống chỉ định: mức độ 4

Bệnh máu: Bệnh chảy máu do thể tạng hoặc mắc phải, vì tính chất chống kết tập tiểu cầu của salicylat.
Loét dạ dày - tá tràng; viêm dạ dày: Các thuốc nhóm salicylat gây đau dạ dày và chảy máu đường tiêu hoá, hay gặp hơn ở người có tiền sử bệnh đường tiêu hoá (loét dạ dày hay tá tràng). ức chế kết tập tiểu cầu và giải phóng tại chỗ histamin làm chảy máu nặng thêm.
Các trường hợp khác: Chống chỉ định dùng thuốc nhóm salicylat khi: chảy máu do thể tạng hoặc mắc phải; băng huyết; kinh nguyệt kéo dài; quá mẫn cảm với salicylat.

Cân nhắc nguy cơ/ lợi ích: mức độ 3

Thời kỳ cho con bú: Salicylat qua được sữa mẹ. Không nên cho con bú khi dùng nhiều lần liên tiếp, do độc tính của chúng đối với trẻ sơ sinh.

Thời kỳ mang thai: Salicylat có thể làm chậm đẻ và gây tai biến chảy máu nặng đối với phụ nữ mang thai cũng như với thai nhi.

Thận trọng: mức độ 2

Suy thận: Nguy cơ hoại tử nhú thận có thể xảy ra, nhất là với liều dùng để có được tác dụng chống viêm (liều vượt quá 4 gam/ ngày).

Cần theo dõi: mức độ 1

Trẻ em: Trẻ em rất nhạy cảm với những biến đổi chảy máu do salicylat gây ra. Thêm vào đó, rối loạn điện giải do nhiễm độc salicylat rất nặng ở trẻ em ít tuổi.
Suy hô hấp; hen: Salicylat, do ức chế tổng hợp prostaglandin, là chất gây giãn phế quản, nên có thể gây hen ở người có tố bẩm với bệnh này.
TƯƠNG TÁC THUỐC
Phối hợp nguy hiểm: mức độ 4
Ketorolac
Phân tích: Kết hợp ketorolac với aspirin hay các salicylat khác sẽ làm tăng các tác dụng phụ nghiêm trọng của ketorolac. Cơ chế là các salicylat có thể đẩy ketorolac khỏi liên kết với protein huyết tương và có tác dụng hiệp đồng về các phản ứng phụ.
Xử lý: Chống chỉ định ketorolac cho người bệnh đang dùng aspirin hay các salicylat khác.
Methotrexat
Phân tích: Tăng tác dụng độc với máu của methotrexat do đẩy thuốc khỏi liên kết với protein huyết tương và/ hoặc do giảm đào thải qua thận. Tác dụng này phụ thuộc vào liều (tác dụng rõ nhất với ketoprofen).
Xử lý: Có thể gặp tương tác này ở bệnh viện. Khi dùng methotrexat liều cao, phải ngừng thuốc chống viêm không steroid 12 đến 24 giờ trước, cho đến lúc nồng độ methotrexat trở về trị số không độc. Dù tương tác này không được mô tả với tất cả các thuốc chống viêm không steroid, nhưng nên tuân theo qui tắc này, tránh dùng hai thuốc đồng thời.

Cân nhắc nguy cơ/ lợi ích: mức độ 3

Benzofuran hoặc dẫn chất
Phân tích: Giảm tác dụng đào thải acid uric qua nước tiểu của hai thuốc khi dùng phối hợp. Hình như có tác dụng cạnh tranh trong đào thải acid uric ở thận. Không những có nguy cơ thất bại trong điều trị, mà bệnh cảnh lâm sàng có thể nặng lên.
Xử lý: Nên dùng một thuốc giảm đau, chống viêm khác thay cho các salicylat.
Cephalosporin có nhân thiomethyltetrazol
Phân tích: Tăng nguy cơ chảy máu, chủ yếu với các cephalosporin chứa nhân thiomethyltetrazol (như: latamoxef, cefoperazon, cefamandol, cefmenoxin, cefotetan). Nhân này tác dụng như một dẫn chất coumarin có hoạt tính chống đông máu (kháng vitamin K), và bổ sung thêm tác dụng của nó vào các tác dụng kháng vitamin K, hoặc tác dụng chống kết tập tiểu cầu của các thuốc salicylat.
Xử lý: Nên tránh phối hợp này, nhất là với latamoxef, do tăng nguy cơ chảy máu. Cần cảnh giác đặc biệt khi dùng các kháng sinh này với liều cao.
Dụng cụ đặt trong tử cung (vòng ngừa thai)
Phân tích: Thuốc chống viêm không steroid (nhất là aspirin) làm tăng nguy cơ thất bại trong ngừa thai bằng vòng ngừa thai (ức chế hiện tượng viêm).
Xử lý: Mặc dầu trong y văn còn tranh cãi về nguy cơ thụ thai, nhưng vẫn nên tránh dùng các thuốc chống viêm cho các phụ nữ dùng biện pháp ngừa thai này. Tương tác này còn cần thêm những tài liệu nghiên cứu bổ sung.

Heparin; pentoxyfylin; ticlopidin
Phân tích: Phối hợp với mọi thuốc có tính kết tập tiểu cầu hay tính chống đông máu đều làm tăng nguy cơ chảy máu. Nguy cơ này lại tăng thêm do tính kích ứng của các thuốc chống viêm không steroid trên niêm mạc dạ dày (chảy máu đường tiêu hoá).
Xử lý: Nếu cần phối hợp thuốc này, phải theo dõi chặt chẽ bằng các test đông máu thích hợp (thời gian Howell và thời gian cephalin - kaolin) trong và sau khi điều trị bằng các thuốc chống viêm không steroid. Thay thế liệu pháp khi người bệnh có tiền sử loét đường tiêu hoá.
Indometacin hoặc dẫn chất; pyrazol
Phân tích: Phối hợp thuốc không khoa học. Hiệp đồng tác dụng gây loét dạ dày và tăng nguy cơ chảy máu đường tiêu hoá.
Xử lý: Đơn thuốc thừa vô ích. Thay đổi chiến lược điều trị, vì tương tác này nên tránh.
Mifepriston
Phân tích: Nguy cơ giảm hiệu quả điều trị.
Xử lý: Ngừng điều trị bằng các thuốc chống viêm không steroid 24 giờ trước khi dùng mifepriston.
Probenecid
Phân tích: Salicylat dùng thường xuyên với liều thấp hơn liều bình thường sẽ ức chế hoạt tính đào thải acid uric qua nước tiểu của probenecid. Probenecid ức chế sự đào thải acid uric qua nước tiểu của các salicylat, có thể làm giảm đào thải salicylat và làm xuất hiện độc tính của chất này.
Xử lý: Phối hợp nên tránh. Cần thay đổi chiến lược điều trị.
Sulfinpyrazon
Phân tích: Nếu kết hợp cùng salicylat, tác dụng đào thải acid uric qua nước tiểu của sulfinpyrazon bị ức chế. Các salicylat còn ngăn cản tác dụng ức chế tái hấp thu acid uric ở tiểu quản của sulfinpyrazon.
Xử lý: Khuyên người bệnh dùng sulfinpyrazon với mục đích tăng sự đào thải acid uric không dùng các thuốc có salicylat.
Thuốc chống viêm không steroid
Phân tích: Phối hợp thuốc không hợp lý do hiệp đồng tác dụng gây loét, và tăng nguy cơ chảy máu đường tiêu hoá.
Xử lý: Kê đơn thừa, vô ích. Cần thay đổi chiến lược điều trị, vì nên tránh phối hợp này.
Thuốc uống chống đông máu kháng vitamin K
Phân tích: Tăng tác dụng chống đông máu do đẩy thuốc khỏi liên kết với protein huyết tương và hiệp đồng các tác dụng chống kết tập tiểu cầu. Vì thuốc chống viêm không steroid gây kích ứng niêm mạc dạ dày nên làm tăng nguy cơ loét chảy máu, nhất là ở người bệnh cao tuổi.
Xử lý: Nên tránh kê đơn phối hợp các thuốc này vì nguy cơ chảy máu. Với aspirin, tuy phối hợp thuốc này có thể gặp trong thực tế, nhưng chỉ với liều thấp (cỡ 200mg). Với liều cao, vẫn chống chỉ định chính thức. Thông báo cho người bệnh biết nguy cơ chảy máu để tránh tự ý dùng thuốc.

Thuốc ức chế anhydrase carbonic
Phân tích: Dùng các thuốc này phối hợp với các salicylat sẽ gây tích luỹ các thuốc ức chế anhydrase carbonic gây độc, bao gồm ức chế hệ thần kinh trung ương và nhiễm acid chuyển hoá. Cơ chế Aspirin đẩy acetazolamid khỏi vị trí liên kết với protein huyết tương và ức chế sự thanh lọc chất này qua thận. Mặt khác các thuốc ức chế anhydrase carbonic gây nhiễm acid, tạo điều kiện cho các salicylat không ion hoá tăng thâm nhập vào hệ thần kinh trung ương.
Xử lý: Tránh dùng đồng thời salicylat với các thuốc ức chế anhydrase carbonic. Người bệnh cao tuổi và người bệnh suy thận có tố bẩm dễ tích luỹ acetazolamid. Khi bắt buộc dùng các thuốc ức chế anhydrase carbonic cho người bệnh dùng salicylat, phải theo dõi nồng độ salicylat trong huyết tương, theo dõi các biểu hiện tác dụng phụ trên hệ thần kinh trung ương và các thông số acid-base.

Tương tác cần thận trọng: mức độ 2

Aminosid tiêm hoặc dùng tại chỗ
Phân tích: Các salicylat dùng dài ngày với liều cao có thể gây độc với tai, và tác dụng này sẽ tăng khi người bệnh dùng thêm một aminosid với liều cao.
Xử lý: Kiểm tra chắc chắn là người bệnh không dùng thường xuyên salicylat. Chú ý đặc biệt đến các thuốc người bệnh tự ý dùng. Tuỳ theo yêu cầu của điều trị, ghi thính lực đồ.
Chất acid hoá nước tiểu
Phân tích: Tăng nồng độ salicylat trong huyết tương, do giảm đào thải qua nước tiểu bị acid hoá.
Xử lý: Tăng tác dụng dược lý của các salicylat; nếu cần phối hợp thuốc, phải hiệu chỉnh lại liều lượng cho thích hợp. Có thể đo pH nước tiểu bằng giấy chỉ thị, để biết có cần hiệu chỉnh hay không.
Cholestyramin
Phân tích: Giảm hấp thu salicylat qua đường tiêu hoá.
Xử lý: Nếu cần ghi đơn cả hai thuốc này, khuyên người bệnh uống salicylat hai giờ trước hay bốn giờ sau khi dùng cholestyramin.
Glucocorticoid
Phân tích: Tăng các tác dụng phụ do hiệp đồng các tác dụng gây loét trên niêm mạc dạ dày.
Xử lý: Phải cân nhắc lợi ích/ nguy cơ trước khi kê đơn phối hợp thuốc như vậy. Tăng nguy cơ gây loét nên cần xem lại liệu pháp cho người bệnh cao tuổi và người bệnh có tiền sử loét dạ dày. Nếu cần, nên dùng phối hợp thêm các chất bảo vệ niêm mạc dạ dày.
Insulin
Phân tích: Liều cao aspirin có thể gây hạ glucose máu và làm tăng tác dụng của insulin.
Xử lý: Khi điều trị dài ngày một số trạng thái viêm bằng các salicylat, phải thông báo cho người bệnh tiểu đường biết nguy cơ để tăng cường tự theo dõi. Hiệu chỉnh lại liều lượng, khi cần, nếu việc điều trị được tiếp tục.
Interferon alpha tái tổ hợp
Phân tích: Nguy cơ ức chế tác dụng sinh học của interferon do salicylat và cũng có thể do các thuốc chống viêm không steroid khác. Cơ chế còn chưa rõ.
Xử lý: Sự giảm hoạt tính này cần được tính tới trước khi phối hợp hai thuốc. Cần cân nhắc nguy cơ/ lợi ích và giá thành/ hiệu quả.
Interleukin 2 tái tổ hợp
Phân tích: Chỉ được dùng interleukin ở các cơ sở chuyên khoa. Có nguy cơ hiệp đồng các tác dụng độc với thận của hai chất.
Xử lý: Chỉ được thực hiện điều trị interleukin ở các cơ sở chuyên khoa, vì tính chất nghiêm trọng của chỉ định. Khi đó các tương tác cần được cân nhắc theo thể trạng chung của người bệnh. Nếu không thể hoãn một trong hai thuốc, cần phải theo dõi chặt chẽ ion đồ và độ thanh lọc creatinin.
Lithi

Phân tích: Thuốc chống viêm có thể làm giảm độ thanh lọc của lithi ở thận bằng cách gây tăng tái hấp thu thuốc ở ống thận, có thể dẫn đến quá liều lithi.
Xử lý: Phối hợp thuốc này đòi hỏi phải hiệu chỉnh liều lithi cho thích hợp khi bắt đầu, khi đang và khi ngừng điều trị thuốc chống viêm. Nếu cần, phải theo dõi kỹ nồng độ lithi trong máu.
Natri valproat hoặc dẫn chất
Phân tích: Có thể nhiều cơ chế tham gia ở đây. Hiệp đồng các tác dụng chống kết tập tiểu cầu kèm theo nguy cơ chảy máu; nguy cơ tiềm tàng chảy máu đường tiêu hoá ở người bệnh điều trị bằng các salicylat được tăng cường bởi natri valproat. Các salicylat đẩy natri valproat khỏi liên kết protein huyết tương (tương tác dược động học về phân bố thuốc) kèm theo giảm chuyển hoá và đào thải. Kết quả là tăng natri valproat tự do kèm theo nguy cơ quá liều (hôn mê, giảm trương lực cơ, giảm phản xạ, co đồng tử, giảm hô hấp tự động).
Xử lý: Theo dõi nồng độ natri valproat trong huyết tương, theo dõi lâm sàng. Hiệu chỉnh liều lượng cho thích hợp. Nhắc người bệnh dùng natri valproat phối hợp với các salicylat, nếu thấy đau bụng phải báo ngay cho bác sĩ kê đơn biết. Khuyên người bệnh dùng natri valproat không nên tự động uống các salicylat (có thể uống paracetamol, nếu cần).
Phenytoin
Phân tích: Các salicylat có thể đẩy phenytoin khỏi liên kết với protein huyết tương, và như vậy làm tăng nồng độ thuốc chống động kinh trong huyết tương.
Xử lý: Với người động kinh, cần phải có nồng độ phenytoin đủ để có hiệu lực. Hiệu chỉnh liều lượng tuỳ theo nồng độ phenytoin trong máu.
Reserpin
Phân tích: Giảm tác dụng hạ huyết áp. Các thuốc chống viêm không steroid ức chế tổng hợp ở thận các prostaglandin gây giãn mạch, và/hoặc làm tăng ứ nước và natri. Có nguy cơ suy thận cấp ở người bệnh bị mất nước.
Xử lý: Phải lưu ý đến tương tác này, đặc biệt khi dùng các salicylat liều cao. Đảm bảo người bệnh được cung cấp đủ nước, theo dõi chức năng thận (độ thanh lọc creatinin), xác định tính ổn định huyết áp, đặc biệt lúc bắt đầu điều trị.
Rượu
Phân tích: Dùng đồng thời và thường xuyên hai chất kích ứng niêm mạc dạ dày và ruột có thể gây chảy máu đường tiêu hoá. Các dạng aspirin có tác dụng đệm sẽ không có nhược điểm này.
Xử lý: Nếu người bệnh uống rượu thường xuyên, nên dùng aspirin có tác dụng đệm, nhằm tránh tác dụng gây loét và tránh chảy máu đường tiêu hoá do thương tổn dần dần niêm mạc dạ dày - ruột.
Sulfamid chống tiểu đường
Phân tích: Các prostaglandin tham gia vào cơ chế điều hoà glucose máu, nên có thể tăng nguy cơ hạ glucose máu khi phối hợp hai thuốc.
Xử lý: Do có thể có những biến động nhất thời về nồng độ glucose máu trong khi điều trị thuốc chống viêm, nên cần thông báo cho người bệnh tăng cường tự theo dõi.
Tetracosactid
Phân tích: Nguy cơ tăng tác dụng gây loét và chảy máu. Nhưng trong một số dạng viêm khớp, phối hợp có thể có ích.
Xử lý: Phải cân nhắc nguy cơ/ lợi ích trước khi kê đơn. Nếu cần phối hợp thuốc, phải theo dõi cẩn thận trên lâm sàng, và phải thông báo nguy cơ cho người bệnh biết để đề phòng.
Thuốc kiềm hoá nước tiểu
Phân tích: Sự kiềm hoá nước tiểu làm tăng sự thanh lọc salicylat, làm giảm nồng độ thuốc trong huyết tương, giảm tác dụng điều trị và tác dụng độc. Sự thanh lọc qua thận tăng rất mạnh khi pH nước tiểu vượt quá 7.
Xử lý: Người bệnh dùng các thuốc kiềm hoá nước tiểu đồng thời với các salicylat phải dùng salicylat với liều cao hơn bình thường. Việc xác định liều dựa vào việc theo dõi pH nước tiểu hoặc nồng độ salicylat trong huyết tương.
Thuốc nhuận tràng nhầy và thẩm thấu

Phân tích: Sử dụng các thuốc nhuận tràng nhầy và thẩm thấu cùng với các salicylat sẽ làm giảm hấp thu và hoạt tính các salicylat.
Xử lý: Tương tác này có thể tránh được nếu dùng thuốc cách nhau ít nhất 2 giờ.
Thuốc ức chế bơm proton
Phân tích: Các thuốc ức chế bơm proton làm tăng pH của dịch vị, vì vậy làm cho các viên salicylat, aspirin có vỏ bao dễ tan hơn trong dạ dày, gây ra các tác dụng phụ ở dạ dày.
Xử lý: Tránh dùng các viên thuốc có vỏ bao salicylat cùng với các thuốc ức chế bơm proton.
Verapamil
Phân tích: Nguy cơ tăng độc tính của hai thuốc do bị đẩy khỏi liên kết với protein huyết tương. Đây là tương tác dựơc động học về phân bố thuốc.
Xử lý: Theo dõi đáp ứng lâm sàng với verapamil, và hiệu chỉnh liều thuốc chẹn kênh calci này. Theo dõi tác dụng phụ của thuốc salicylat (đau bụng, chảy máu cam, chảy máu lợi, ù tai, nhức đầu).
Zidovudin
Phân tích: Tăng độc tính của mỗi thuốc do ức chế cạnh tranh sự liên hợp với aicd glucuronic trong microsom gan.
Xử lý: Theo dõi tác dụng phụ của aspirin và của zidovudin: theo dõi huyết học (công thức máu) và lâm sàng (suy nhược, buồn nôn, nôn...)

Tương tác cần theo dõi: mức độ 1

Clonidin hoặc thuốc tương tự; diazoxid; dihydropyridin; furosemid hoặc thuốc tương tự; methyldopa; sotalol; thuốc chẹn beta; thuốc lợi tiểu giữ kali; thuốc lợi tiểu thải kali; thuốc ức chế enzym chuyển dạng angiotensin
Phân tích: Giảm tác dụng hạ huyết áp. Các thuốc chống viêm không steroid ức chế tổng hợp ở thận các prostaglandin gây giãn mạch và/ hoặc kéo theo giữ nước và natri. Nguy cơ suy thận cấp ở người bệnh bị mất nước.
Xử lý: Lưu ý tương tác này khi kê đơn, nhất là khi kê dùng indometacin và các salicylat liều cao. Đảm bảo việc tiếp nước đầy đủ cho người bệnh. Theo dõi chức năng thận (độ thanh lọc creatinin). Kiểm tra tính ổn định của huyết áp, đặc biệt khi bắt đầu điều trị. Khuyên người bệnh kiểm tra đều đặn huyết áp.
Dipyridamol
Phân tích: Phối hợp với mọi thuốc có tính chất chống kết tập tiểu cầu hay chống đông máu đều làm tăng nguy cơ chảy máu. Đến nay, tương tác này được coi như chưa đủ cơ sở, chưa nhận xét nào trên lâm sàng nói lên có nguy cơ chảy máu.
Xử lý: Nếu cần phối hợp thuốc này, phải theo dõi chặt chẽ bằng các test đông máu thích hợp trong khi và sau khi điều trị bằng thuốc chống viêm không steroid.
Guanethidin hoặc thuốc tương tự
Phân tích: Giảm tác dụng chống tăng huyết áp: Các thuốc chống viêm không steroid ức chế tổng hợp ở thận các prostaglandin gây giãn mạch và/ hoặc kéo theo giữ nước và natri. Nguy cơ suy thận cấp ở người bệnh mất nước.
Xử lý: Phải tính đến tương tác này khi kê đơn, nhất là khi kê đơn có indometacin và các salicylat liều cao. Đảm bảo cung cấp đầy đủ nước cho người bệnh. Theo dõi chức năng thận (độ thanh lọc creatinin), và kiểm tra tính ổn định của huyết áp, đặc biệt lúc bắt đầu điều trị. Khuyên người bệnh tự kiểm tra đều đặn huyết áp. Phải thận trọng với người bệnh cao tuổi (suy thận sinh lý).
Thuốc kháng acid dùng đường uống hoặc than hoạt tính
Phân tích: Giảm hấp thu đường tiêu hoá và giảm tái hấp thu ở ống thận, do đó giảm nồng độ salicylat ở huyết thanh nếu thuốc kháng acid có tính chất kiềm hoá nước tiểu.
Xử lý: Uống thuốc kháng acid và salicylat cách nhau ít nhất 2 giờ. Các thuốc kháng acid thường được uống 1 giờ 30 phút sau bữa ăn và thức ăn được coi là nguồn gốc tăng bài tiết dịch vị.
Thuốc tan huyết khối
Phân tích: Phối hợp với mọi thuốc có tính chống kết tập tiểu cầu hay chống đông máu đều làm tăng nguy cơ chảy máu.
Xử lý: Thông thường kê đơn và sử dụng các thuốc tan huyết khối đều do bác sĩ chuyên khoa thực hiện (bác sĩ tim mạch và bác sĩ khoa cấp cứu), vì các chất này có phạm vi điều trị hẹp, và cách dùng thuốc rất tế nhị. Nếu cần phối hợp thuốc này phải theo dõi bằng những test đông máu thích hợp (thời gian Howell và thời gian cephalin kaolin). Tốt hơn, nếu có thể, tìm liệu pháp khác.

EBOOK TƯƠNG TÁC THUỐC - BỘ Y TẾ